Nadwaga i otyłość

Perspektywa historyczna i współczesna

„Ciało pozostaje na zawsze dla człowieka tajemnicą. Ono jest źródłem przyjemności i bólu, świadomość czekającej człowieka śmierci wiąże się z jego rozpadem. Ono sprawia, że człowiek czuje się z życia zadowolony lub jest załamany bólem i cierpieniem. Od niego zależy w znacznej mierze obraz własnej osoby. Ono przyciąga lub odpycha innych ludzi. Od niego zależy dobór naturalny. Ono nadaje realność życiu; jako istoty bezcielesne stalibyśmy się nierzeczywiści.” [15].

Nadwaga i otyłość towarzyszą ludzkości od wieków. Z perspektywy antropologicznej nagromadzenie tkanki tłuszczowej służyło przeżyciu w trudnych warunkach. Ze względu na sezonowość dostępu do pożywienia, między innymi związaną z porami roku, człowiek gromadził i zużywał zapasy energetyczne systematycznie. Sytuacja związana z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej zmienia się współcześnie – kultura zachodnia zapewnia niemal nieograniczoną dostępność żywności. Ponadto w związku z industrializacją przemysłu spożywczego i wysoką dochodowością, żywność spożywana współcześnie jest w wysokim stopniu przetworzona, co dodatkowo sprzyja powstawaniu zaburzeń związanych

z przyjmowaniem pokarmów. Bardzo istotny jest fakt, że otyłość czy nadwaga nie wpływają tylko na funkcjonowanie fizyczne człowieka, ale również na sferę społeczną – ludzie otyli często narażeni są na tzw. stygmatyzację społeczną, postrzegani są przez pryzmat otyłości jako leniwi i mało zdolni [16].

Nadwaga i otyłość, często związane z kompulsywnym objadaniem się (ang. BED – binge eating disorder), czy syndromem jedzenia nocnego (ang. NED – night eating syndrome), zachowania ortorektyczne, czy zaburzenia odżywiania związane z odmawianiem spożywania pokarmów (anorexia nervosa, bulimia nervosa), to tylko niektóre z zaburzeń związanych z odżywianiem [17, 18].

Definicje, pojęcia, pomiar

Współcześnie obowiązują dość restrykcyjne normy określające nadwagę i otyłość. Zgodnie z definicją nadwaga i otyłość określane są jako nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, które powoduje pogorszenie stanu zdrowia lub stwarza ryzyko pogorszenia zdrowia [5, 6].

Gromadzenie się tkanki tłuszczowej w określonych partiach ciała jest związane z wiekiem. Masa ciała zmienia się w ciągu życia, jest to związane ze zmianami metabolicznymi oraz specyficzne dla płci. Palacze płci męskiej wykazują najmniejsze ryzyko nadwagi i otyłości, natomiast mężczyźni często pijący alkohol wykazują większe ryzyko nadwagi i otyłości, niż niepijący [19, 20].

Dla określania stopnia nadwagi według zawartości tkanki tłuszczowej stosowane są ogólnie przyjęte normy, inne dla kobiet i mężczyzn. Oznaczanie procentowej zawartości tkanki tłuszczowej czy BMI to podstawowe wskaźniki służące do określania prawidłowości lub nieprawidłowości dotyczących masy ciała. BMI (ang. Body Mass Index), inaczej wskaźnik masy ciała czy wskaźnik Queteleta, to wciąż najpopularniejszy sposób określania stopnia nadwagi czy otyłości [21].

Jak podają badania wzrost masy ciała jest większy w niższych klasach społecznych – znacząco wyższy wśród osób z wykształceniem podstawowym, niż średnim czy wyższym. Nie wykazano natomiast istotnego związku pomiędzy masą ciała a przynależnością rasową, czy etniczną, choć porównując SES to właśnie mniejszości etniczne charakteryzowało największe ryzyko otyłości [22, 23].

W celu zapobiegania negatywnym konsekwencjom nadwagi i otyłości w dorosłym życiu należy edukować zarówno rodziców jak i dzieci jak najwcześniej – opieka prenatalna, wczesnoszkolna i szkolna powinny być nastawione na promocję prozdrowotnego stylu życia [24].

Problem nadwagi i otyłości jest badany pod kątem grup wiekowych w poszczególnych okresach czasowych. Badania jasno wskazują, że populacja w każdej kolejnej dekadzie charakteryzuje się coraz większą masą ciała, w przeciągu życia nadwaga znacząco wzrasta. Trendy te dużo wyraźniej zaznaczają się wśród kobiet w porównaniu do mężczyzn i wśród populacji ludzi o innym, niż biały kolorze skóry[25, 26].

Problem nadwagi i otyłości wśród dzieci wzrasta z każdą kolejną dekadą i jest alarmujący. Coraz młodsze dzieci cierpią na powikłania otyłości, np. cukrzycę typu drugiego. Prowadzi się obecnie wiele badań mających zidentyfikować przyczynę problemu oraz wskazać najskuteczniejsze metody zapobiegania otyłości u dzieci [27].

Otyłe dzieci niekoniecznie pozostają otyłe w wieku dorosłym – badania japońskich naukowców pokazują, że w wieku adolescencji masa ciała zmniejsza się. Nie zmienia to jednak faktu, że dzieci otyłe narażone są na wspomniane wyżej powikłania zdrowotne związane z nadwagą [28].

Wyniki innych badań pokazują, że dzieci otyłych rodziców mają większe tendencje do otyłości, niż dzieci rodziców charakteryzujących się normowagą. Co więcej, udowodniono związek pomiędzy czynnikami szkodliwymi podczas ciąży, takimi jak palenie matki, czy przebywanie w pomieszczeniach zadymionych, a wysoką masą urodzeniową u dzieci. Jak wykazują badania ryzyko otyłości i nadwagi wśród dzieci jest tylko częściowo warunkowane dziedziczeniem – otyłość rodziców jesz znaczącym predykatorem wysokiej masy ciała dzieci [29, 30].

Zaburzone postawy i zachowania związane z odżywianiem zauważono u siedmiu procent studentów z Korei Południowej. Były one związane z biernymi strategiami radzenia sobie ze stresem, lękiem przed otyłością, zaburzeniami zachowania oraz wysokim statusem socjoekonomicznym [31].

Zgodnie z najnowszymi badaniami, otyłość i nadwaga nie przynoszą jedynie ryzyka zaburzeń metabolicznych, ale również ryzyko zaburzeń psychicznych. Wykazano istotny związek pomiędzy otyłością a zaburzeniami afektywnymi oraz lękowymi [32].